Kalsiyum fosfat, +2 yüklü kalsiyum iyonu ile metafosfatlar, ortofosfatlar (PO4)3- veya pirofosfatlar (P2O7)4- iyonlarının ve hidronyum veya hidroksit iyonlarının bir araya gelerek oluşturduğu mineral sınıfına verilen genel isimdir.
Vücudumuzda fazlaca miktarda fosfat türevi bileşikler bulunur. Örneğin; kemiğin yapısının yüzde yetmişi bir kalsiyum fosfat minerali olan hidroksiapaptitten oluşur.
Bunun yanında diş minesinin yüzde doksanını hidroksiapaptit oluşturur. Kanda ve sütün yapısında fazla miktarda kalsiyum fosfat bileşikleri bulunur.
Kalsiyum Fosfat Kimyasal Özellikleri Nelerdir?
Diğer bileşiklerden farklı olarak kalsiyum fosfatların sudaki çözünürlükleri sıcaklık artışıyla birlikte azalmaktadır. Bu nedenle kalsiyum fosfatları çöktürmek için ısıtılır.
Kalsiyum fosfatlar beyaz renkli ve kokusuzdur. Havada kararlıdır ve toz haldedir. Saf sudaki çözünürlüğü neredeyse yok denecek kadar azdır (100 gr suda 0.002 gr çözünür). Ancak suyun pH değeri düşürüldüğünde çözünürlükte artış gözlenir ve seyreltik hidroklorik asit ve nitrik asitte iyi çözünebilir. Çünkü fosfatlar yapılarına hidronyum iyonu alarak monohidrojen fosfat ve dihidrojen fosfat iyonları oluştururlar. Bunun yanında etanol gibi organik çözücülerde çözünmezler. Kalsiyum fosfatlar baziktir ve zayıf bir asit olan fosforik asitten, hidronyum iyonlarının biri, ikisi veya üçünün kalsiyum ile yer değiştirmesiyle ortofosfat tuzları oluşur.
Bazik olan bu bileşiklerin pH değerleri 8.5-9.0 aralığındadır. Korozif etkileri yoktur.
Kalsiyum fosfatlar genel olarak benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olmasına karşın zincir uzunlukları sahip oldukları önemli özelliklerini belirleyici temel özellikleri etkiler. Genel olarak farklılık gösteren özellikleri;
- Tamponlama kuvvetleri
- Dispersiyon yeterlilikleri
- Absorpsiyon yeterlilikleri
- Çözünürlürlükleri
Hayatımızda Kalsiyum Fosfatlar
Hayatımızda birçok alanda kalsiyum fosfat bileşikleri yer almaktadır. Buna birkaç örnek verecek olursak;
- Süt içerisinde bolca miktarda kalsiyum fosfatlar bulunur. Sütteki kalsiyum fosfat miktarı normal pH'da içerebileceği maksimum miktardan daha fazladır. Çünkü kazein proteininde magnezyum, çinko ve sitratlarla misel oluşturarak kolloidal şekilde bulunur. Bu da kolloidal kalsiyum fosfatlara örnektir.
- Toprakta sucul ortamda alglerin yetişmesi ve ötrofikasyona neden olur.
- Kanın yapısında proteinlerde bulunur.
- Diş minesinin yüzde doksanından fazlasını oluşturur.
- Kemiğin temel bileşenidir
- Hücrelerin gen transferinde kullanılır.
- Proteinlerin yapı taşında bulunur.
- Temel enerji kaynağı olan ATP (Adenozin trifosfat) bileşiklerinin temelini oluşturur.
Kalsiyum Fosfat Kullanım Alanları
Kalsiyum Fosfatlar sağlıktan sanayiye, gıdadan dişçiliğe birçok alanda kullanılmaktadır. Bu alanlar özetlendiğinde;
- Gıda ürünlerinin düşük maliyette kalsiyum açısından zenginleştirilmesinde, absorbent ve gıdalarda topaklaşmayı önleyici ve tampon çözelti olarak kullanılır. Ayrıca kabartma maddesi olarak kullanılır.
- Fosforik asit ve gübre yapımında kullanılır.
- Temizlik malzemesi; Başta deterjan olmak üzere temizlik malzemesi üretiminde kullanılır.
- Tarımda hayavn yemlerinde katkı malzemesi olarak kullanılır.
- Dişçilikte yapay diş eldesinde ve dişçi tozlarında kullanılır.
